Borówka wysoka (Vaccinum corymbosum) i żurawina wielkoowocowa (Oxycoccus macrocarpus) nie należą do roślin cenionych za dekoracyjność, lecz za smaczne i zdrowe owoce. Obydwa krzewy należą do rodziny wrzosowatych (Ericacea).  Choć warunki klimatyczne naszego kraju sprzyjają uprawie tych dwóch gatunków, wciąż rzadko są spotykane w naszych ogrodach.

Rodzaj borówka obejmuje około 350 gatunków. W Europie środkowej pospolicie występują trzy z nich: borówka czarna, zwyczajowo nazywana czarną jagodą, borówka brusznica i borówka bagienna. Coraz większym uznaniem cieszy się jednak borówka wysoka, powszechnie znana jako borówka amerykańska (co związane jest z jej środowiskiem naturalnym). Krzew ten zasługuje na uwagę ze względu na owoce, które zawierają dużo cennych składników odżywczych, a dodatkowo odznaczają się małą kalorycznością. Uprawa borówki nie jest trudna, a polski klimat jest sprzyjający, warto więc posadzić ją w każdym ogrodzie. Jest rośliną obcopylną, więc powinno się ją sadzić w parach lub małych grupach w rozstawie 2 x2,5 metra. Borówki są niewielkimi krzewami, dorastają do około 1,5 metra wysokości. Ich pędy są pionowo wzniesione, liście mają zaokrąglone, lekko wydłużone, ciemnozielone i błyszczące. Kwiaty borówki wysokiej są białe, różowe lub czerwone, kielichowate lub dzbanuszkowate w kształcie, kwitną od maja do sierpnia. Po przekwitnięciu kwiaty szybko opadają. Krzewy owocują od połowy czerwca aż do końca września. Najpopularniejsze odmiany to: Bluecrop, Brigitta Blue, Toro, Duke, Bluetta.

W literaturze często do rodzaju Vaccinum zalicza się także żurawinę wielkoowocową, która uznawana jest też jako odrębny podrodzaj. Podobnie jak borówka ceniona jest od dawna za wartościowe owoce. Choć na stanowiskach bagiennych występuje również w Polsce, jednakże wciąż jest krzewinką mało znaną. Roślina ta dorasta do 0,5 metra wysokości, jednakże jej pędy mają pokrój płożący. Tak jak borówkę, powinno sadzić się ją w grupach, najlepsza rozstawa to 0,25 x 0,5 m. Liście, rzadko rozmieszczone na pędzie, są jajowate lub eliptyczne, zimozielone, ciemnozielone i błyszczące z wierzchu, jaśniejsze i matowe od spodu. Kwiaty pojawiają się w czerwcu, są długoszupułkowe, o różowych płatkach wywiniętych na zewnątrz. Kwitnienie rozpoczyna się w czerwcu i trwa do sierpnia w zależności od odmiany. Owocami z botanicznego punktu widzenia są jagody, początkowo zielone, z czasem przybierają barwę czerwoną. Mają charakterystyczny kwaśny smak, dlatego najczęściej spożywane są po przetworzeniu. Większość odmian owocuje od września do końca października. Najpopularniejsze odmiany to: Stevens, Wilcox, Franklin, Ben Lear, Aviator, Howers.

Składniki odżywcze

Zarówno owoce borówki, jak i żurawiny są bardzo cennymi źródłami witamin (A, B1,B2, B3, C i E), mikro- i makroelementów (potas, wapń, fosfor, żelazo), błonnika i pektyn, związków biologicznie czynnych, flawonoidów oraz antyoksydantów. Jagody borówki zawierają enzymy obniżające poziom „złego” cholesterolu LDL, a zwiększają poziom „dobrego” HDL. Dodatkowo poprawiają zdolność widzenia, a ekstrakt z owoców jest składnikiem kropli polecanych na zmęczone oczy. Owoce borówki i żurawiny normalizują ciśnienie tętnicze krwi, zapobiegają chorobom serca, wzmacniają naczynia krwionośne i poprawiają przepływ krwi w żyłach, znajdują zastosowanie w profilaktyce miażdżycy, a z uwagi na wysoki poziom antyoksydantów – w profilaktyce nowotworowej. Błonnik i pektyny, obecne w owocach, przyspieszają perystaltykę jelit, usuwają zaparcia, wpływają na rozwój korzystnych bakterii jelitowych, oczyszczają organizm z toksyn, a co za tym idzie wspomagają odchudzanie. Owoce żurawiny i borówki mogą spowalniać procesy starzenia i poprawiają elastyczność skóry. Jagody żurawiny od dawna znane są jako lekarstwo na infekcje dróg moczowych, stany zapalne jamy ustnej oraz choroby żołądka. Zaczyna się również mówić, że owoce tej krzewinki mają zdolność obniżania ryzyka na chorobę Alzheimera i Parkinsona.

Wymagania i pielęgnacja

Podobnie jak inne gatunki z rodziny wrzosowatych, borówka i żurawina, wymagają gleby lekko kwaśnej, przepuszczalnej, lekkiej z duża zawartością próchnicy. Krzewy te mają mocno rozgałęziony, lecz płytki system korzeniowy, dlatego też w okresach suszy należy pamiętać o podlewaniu, co zapobiega gorzknieniu owoców. Najlepszym stanowiskiem są tereny płaskie, osłonięte od wiatru i dobrze nasłonecznione. Rośliny te należy nawozić nawozami kwaśnymi (np. siarczanem amonu) od kwietnia do końca czerwca co dwa tygodnie. Po posadzeniu roślin borówki wysokiej nie przycinamy, corocznie na wiosnę usuwamy jedynie pędy martwe, chore i krzyżujące się. Aby owoce równomiernie dojrzewały, krzewy nie mogą mieć mocno zagęszczonych pędów, dlatego też pokrój krzewu powinien mieć kształt litery V.  Cięcie korekcyjne przeprowadzamy po 4 latach uprawy. Należy także pamiętać, że sadzonki młode owoce wydają dopiero po dwóch latach. Odmładzanie roślin, czyli usunięcie najstarszych pędów i przycięcie młodych rozpoczynamy po 10 latach uprawy. Inaczej jest w przypadku żurawiny. Ponieważ roślina ta ma pokrój płożący, więc cięcie nie jest tu konieczne. Wyjątek stanowią oczywiście pędy chore, martwe i zasłaniające dostęp światła. Krzewy mogą być atakowane przez mszyce, owocówki i zgorzele. Należy przeprowadzać lustracje i w przypadku pojawienia się insektów opryskiwać insektycydami, w przypadku choroby grzybowej – fungicydami.

Rozmnażanie

Borówkę najczęściej rozmnaża się przez sadzonki zielne, u pobranych sadzonek liście przycinamy, pędy moczymy w ukorzeniaczu i umieszczamy w ciepłym podłożu o temperaturze 18 – 25˚C. Popularne jest również uzyskiwanie roślin potomnych z nasion. Najkorzystniejsze w tym typie rozmnażania jest zapylenie  krzyżowe między odmianami, gdyż tak powstałe osobniki dają większe owoce. Borówka rozmnażana jest również na dużą skalę w kulturach in vitro. Żurawina sama rozmnaża się przez odkłady, pędy łatwo się ukorzeniają. Innym sposobem rozmnażania jest sadzonkowanie. Pędy pobieramy późną jesienią, w zimie lub na przedwiośniu (ponieważ wtedy pędy nie rosną), przechowujemy je w chłodnym i wilgotnym miejscu i na przedwiośniu dzielimy je na 5-6 cm sadzonki, a następnie umieszczamy w ciepłym podłożu.

Joanna Kostrzewa

Borówka i żurawina