Park kalwaryjny to inaczej krajobrazowe kompozycje parkowe (lub miejskie) pełniące funkcje religijne, w tym pielgrzymkowe, w całości stanowiące miejsce kultu religijnego, związanego z treściami Kościoła katolickiego, początkowo głównie Męki Pańskiej, z czasem także z życiem NMP.

Zakładane w Europie od pocz. XV w. (Włochy). W Polsce pojawiły się w początku XVII w. (Kalwaria Zebrzydowska) i urządzane były nieprzerwanie w ciągu XVII, XVIII, XIX, a nawet XX w. Podporządkowane całkowicie wymogom ideowo-religijnym, polegającym na konstruowaniu w Europie krajobrazowych obszarów pielgrzymkowych, nawiązujących do jerozolimskich pamiątek Chrystusowych.

Parki kalwaryjne przybierały postać układów – swobodnych, niegeometrycznych. W nielicznych przypadkach, związanych głównie z kręgiem kulturowym Austrii, Niemiec i Północnych Włoch, nabierały rygoru geometrycznego.

Podstawowym zadaniem parku kalwaryjnego było przyjmowanie w nim pojedynczych pielgrzymów (modlitwa kontemplacyjna), ale także zorganizowanych większych grup pątników (procesje pielgrzymkowe). Lokalizowane we wnętrzach zabudowy miejskiej  lub w równoległym powiązaniu z miastem, najczęściej w krajobrazie otwartym, w pewnym oddaleniu od osady mieszkalnej.

Z racji uwarunkowań ideowo-funkcjonalnych i symbolicznych parki kalwaryjskie stworzyły wiele rozwiązań parkowych. Wśród nich najważniejsze to:

• stworzenie wczesnego typu ogrodu powszechnie dostępnego (równoczesne użytkowanie przez warstwy rządzące, elitarne i lud),
• lansowanie idei ochrony przyrody, a to poprzez „krajobrazowe sacrum”, podlegające ścisłej ochronie ze względów religijnych (strefa święta),
• parki kalwaryjskie stały się zapowiedzią parków uzdrowiskowych poprzez przypisywanie sanktuariom kalwaryjnym właściwości cudownego uzdrawiania,
• jest także park kalwaryjny szczególnego typu parkiem wypoczynkowo-sportowym; wędrówka dzikimi ścieżkami leśnymi stanowi szczególną odmianę współczesnej turystyki.

Miniaturowe parki kalwaryjne z programem pielgrzymkowym, sprowadzonym do niezbędnego minimum, czyli do 14 (lub 16) stacji Drogi Krzyżowej, z jedną większą kapliczką pielgrzymkową nazywane są małymi kalwariami.

Jednym z głównych składników kompozycyjnych, stanowiących o parkowym charakterze krajobrazowych fundacji kalwaryjnych, są ich drogi modlitewne, podlegające podobnym zasadom kompozycyjnym co wszystkie aleje ogrodowe, ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki kalwaryjskiej. Specyfika ta powoduje, że postać alejową przybierają po prostu trasy pielgrzymkowe, które są zapisem treści kultowych całego sakralnego układu parkowego. Ich funkcją naczelną jest jednoznaczne prowadzenie pielgrzyma do kolejnych kaplic – stacji, przy równoczesnym kreowani przestrzeni modlitewnych.

W kompozycjach kalwaryjnych zdecydowanie przeważają aleje o charakterze swobodnym, kreślone w terenie naturalnym liniami, często przechodzące w ścieżki śladowo widoczne w terenie. Stąd właśnie drogi kalwaryjne bywają nazywane po prostu dróżkami kalwaryjskimi. Istotną rolę w alejach kalwaryjnych pełnią ich nawierzchnie zakładane z dużą starannością, przy znacznym zróżnicowaniu efektu plastycznego. Mamy więc w kalwariach aleje o nawierzchniach pieczołowicie brukowanych, wzbogacanych stopniami terenowymi, o kolorycie szarym lub białym w zależności od użytego materiału kamiennego.

Często aleje kalwaryjne zachowują naturalną nawierzchnię zieloną z wykorzystaniem istniejącej roślinności trawiastej lub naturalną nawierzchnią ziemną w formie ścieżki polnej lub leśnej.

Składy gatunkowe zadrzewień alejowych pozostają zgodne z lokalnymi uwarunkowaniami siedliskowymi i klimatycznymi. I tak np. w polskich kalwariach często spotykamy: dęby, graby, lipy, buki, jesiony, kasztanowce, klony, topole, wierzby modrzewie, świerki, sosny; we włoskich (Lombardia, Piemont, Toskania): wiązy, dęby, graby, kasztanowce, rododendrony, buki, klony, cyprysy, drzewa oliwne.

Równolegle z wypełnieniem podstawowych zadań funkcjonalnych aleje kalwaryjne pozostają nośnikiem zasadniczych dla sanktuariów kalwaryjnych treści symbolicznych, stanowiących przestrzenny zapis istoty egzystencji ludzkich. Mam tu na myśli koncepcję życia chrześcijańskiego rozumianego jako nieustanne pielgrzymowanie człowieka na ziemi, poprzez mroki dnia codziennego w poszukiwaniu prawd absolutnych i doskonałości, także dążenie do ostatecznego zespolenia z Bogiem, a wszystko z uwzględnieniem dramatu odkupienia ludzkości za sprawą Jezusa Chrystusa. Symbol drogi skomplikowanej, krętej i trudnej w znalezieniu właściwego kierunku, stanowiąc manifestację postaw astetycznych, siły i duchowego wyzwolenia ma także tradycje mitologiczne (labirynt).

Parkowe sanktuaria kalwaryjne i ich ogrodowe formy wprowadzają nas w krąg symboliki zwracającej się ku naturze jako całości (kosmos), a charakterystyczne dla kalwarii włoskich (Orta, Varese) widokowe powiązania obszarów parkowych z elementami wodnymi nawiązują do tradycji Raju ziemskiego. Równocześnie zieleń, a zwłaszcza aleje parkowe, a więc drogi modlitewne spełniają rolę stref ciszy całkowitej, czyli realizowania pątnictwa jako momentu modlitwy, refleksji i kontemplacji. Tworzywo roślinne stosowane w parkach kalwaryjnych to również symbol wyzwolenia, a poszczególne gatunki roślinności przyjmują na siebie specjalne, szczegółowe znaczenia rozmaitych symboli chrześcijańskich.