Symbole przedwiośnia – śnieżyczka i śnieżyca

Zbliża się koniec lutego, a wraz z nim przedwiośnie. To pora kwitnienia śnieżyczki przebiśniegu (Galanthus nivalis) i śnieżycy wiosennej (Leucoium vernum).Obydwie rośliny należą do rodziny amarylkowatych (Amaryllidaceae), w stanie naturalnym występują także w Polsce, gdzie są ściśle chronione.

 

Śnieżyczka przebiśnieg (przebiśnieg pospolity)

Roślinę tę spotkać można łanowo, w dużych skupiskach, na terytorium Azji Mniejszej i Kaukazu, a także w lasach południowej i środkowej Europy, w górskich lasach Polski, na wyżynach i na Dolnym Śląsku. Łacińska nazwa rodzaju związana jest z mlecznym kolorem kwiatów, gatunkowa zaś z porą kwitnienia, która przypada na przełom lutego i marca.

Rośliny rozmnażane z nasion zakwitają dopiero po 6-7 latach od wysiewu, wysadzone w sierpniu na głębokości 5-10 cm cebule mateczne i przybyszowe kwiat wydają w roku następnym.

Przebiśniegi zakwitają bardzo wcześnie, zazwyczaj gdy ziemię okrywa jeszcze śnieżny puch. Początkowo pojawia się zakończony jednym pachnącym, dzwonkowatym, zwisającym kwiatem pęd kwiatowy, o wysokości dochodzącej do 20-25 cm oraz dwa (do czterech) szarozielone, mięsiste i równowąskie liście odziomkowe o długości 15 cm, które po przekwitnięciu rośliny dorastają do 25 cm. Liście te u nasady chronione są przez jeden liść pochwowaty. Poniżej kwiatu wyrasta jeden liść podkwiatowy złożony z dwóch zrośniętych podsadek.

Kwiat wyrasta na szypułce,  jest biały, złożony z dwóch trzypłatkowych okółków reagujących na zmiany temperatury – pod wpływem chłodu i wraz z nadejściem nocy zwierają się do środka. Płatki zewnętrzne są dłuższe, śnieżnobiałe, wewnętrzne są krótsze, na szczycie z sercowatym wcięciem i z seledynowo-zieloną plamką w kształcie odwróconej litery V. Wszystkie płatki ułożone są rurkowato. Kwiaty są owadopylne, a ich pyłek stanowi pierwszy pokarm po okresie zimy dla pszczół. W przypadku braku owadów oblatujących, zdolne są do samozapylenia. Po przekwitnięciu kwiatów pojawiają się owoce – mięsiste, żółtozielone torebki. Dojrzałe torebki pękają wysypując przy tym  białawe, eliptyczne w kształcie nasiona z elajosomami (ciałkami tłuszczowymi), które chętnie są zjadane przez mrówki. Dzięki temu nasiona przenoszone są na duże odległości. Kilka tygodni później część nadziemna rośliny zamiera.

Kuliste w kształcie cebule pokryte brązową łuską wykopuje się, gdy część nadziemna przebiśniegów całkowicie zaschnie. Po wykopaniu należy je oczyścić i oddzielić cebule przybyszowe. Przechowuje się je w wilgotnym torfie lub trocinach przez krótki czas, a pod koniec lata z powrotem wysadza się je do gruntu.  Mogą pozostawać w ziemi bez wykopywania przez 4-5 lat.  

Śnieżyczki wymagają gleby żyznej, wilgotnej, średnio zwięzłej o odczynie obojętnym, stanowiska osłoniętego od wiatrów, ale chłodnego,  zacienionego lub półcienia. Nadają się do nasadzeń w ogrodach naturalnych, pod drzewami, na trawnikach, a odmiany bardziej odporne na okresy suszy do sadzenia w ogrodach skalnych.

Cała roślina zawiera substancje trujące. Spożycie jej może wywoływać niestrawność, a w kontakcie ze skórą, wywołuje alergie. Zawarta w niej galantamina znajduje zastosowanie w leczeniu choroby Alzheimera, nerwobóli oraz zapaleniu korzonków, jednakże samodzielne wytwarzanie lekarstw może prowadzić do zatruć.

 

Śnieżyca wiosenna (gładyszek, śniegułka)

W stanie naturalnym występuje południowej i środkowej Europie. W Polsce można ją spotkać w Sudetach i Karpatach, największe jej skupiska w Bieszczadach, a nieliczne osobniki na obszarach Wielkopolski i w Dolinie Roztocza. Nazwa rodzajowa związana jest z białą barwą kwiatów, gatunkowa nawiązuje do wczesnowiosennej pory kwitnienia. Śnieżycę rozmnaża się podobnie jak przebiśniegi poprzez wysiew nasion i  oddzielenie cebul potomnych od cebuli matecznej.  

Zasadnicza różnica pomiędzy śnieżycą a śnieżyczką związana jest z budową kwiatu i barwą liści. Liście odziomkowe śnieżycy mają barwę intensywnie zieloną, są wąskie, a na wierzchołku lekko zaokrąglone.

Z jednej kulistej cebuli pod koniec marca (czasami wcześniej) wyrasta jeden lub dwa pędy kwiatowe o długości około 30 cm, na szczycie których wyrasta jeden, rzadziej dwa pachnące kwiaty z pochwiastym dwudzielnym liściem umiejscowionym poniżej.  Dzwonkowate kwiaty mają jeden okółek, na który składa się sześć równej wielkości płatków, a na każdym z nich widoczna jest żółtawa plamka. Po przekwitnięciu kwiatów pojawiają się owoce – torebki, które podobnie jak u przebiśniegu otwierają się wzdłuż szwów wysypując nasiona z elajosomami.

Śnieżyca wiosenna wymaga gleby wilgotnej, żyznej, przepuszczalnej, próchnicznej o odczynie obojętnym lub lekko kwaśnym. Najlepiej rośnie w cieniu lub półcieniu. Najczęściej sadzona jest w grupach pod drzewami i krzewami, na rabatach, skarpach oraz w ogrodach skalnych. Wykorzystywana jest także na kwiat cięty.

Podobnie jak śnieżyczka przebiśnieg, w swoich tkankach zawiera galantaminę, substancję trującą, a w odpowiednim stężeniu będącą lekiem na choroby układu nerwowego.

 

Symbole przedwiośnia – śnieżyczka i śnieżyca