Kwiaty niemal powszechnie symbolizują piękno, wiosnę, młodość i delikatność (Kopaliński 1991). Często łączone są z nimi także wyobrażenia o niewinności, pokoju, duchowej doskonałości, krótkości życia czy rozkoszach raju (Forstner 1990). W samej swej istocie kwiat stanowi ucieleśnienie przyrody, skupiając w sobie w krótkim odcinku czasu narodziny, życie, śmierć i  odrodzenie. Japońska sztuka układania kwiatów – ikebana, odwołuje się wprost do tej symboliki. W wielu systemach religijnych przyznawano kwiatom duchowe znaczenie. Zarówno Brahmę jak i Buddę ukazywano wyłaniających się z kwiatu. W tradycji chrześcijańskiej przypominający gołębia orlik symbolizuje Ducha Świętego, a Najświętszą Marię Pannę przedstawia się często z lilią albo irysem  w ręku. W sztuce kwiaty pojawiają się także w roli atrybutu nadziei i świtu, a także ulotności. Charakter symboliczny wartości wiązanych z poszczególnymi gatunkami kwiatów określa ich barwa i zapach. I tak:

ANEMONY (Anemone coronaria)

Łączono ze śmiercią, smutkiem, przemijaniem; zapewne z powodu efemerycznego charakteru tych dzikich kwiatów oraz białych i szkarłatnych płatków (Cirlot 2001). W Grecji związki anemonów ze śmiercią znalazły swoje odzwierciedlenie w micie o Adonisie – miały one wyrosnąć na miejscu, w którym Adonis zmarł (Winniczuk 1983). Niekiedy anemony utożsamiano z biblijnymi „kwiatami pola” i ukazywano w scenie „ukrzyżowania”.

Bratek (Viola)

Symbolizuje czułe wspomnienia. Niektórzy symboliści dostrzegają także związki między bratkiem a liczbą pięć, tyle bowiem bratek ma płatków. Symbolika płatków bratka opiera się jednak głównie na ich przypominającym serce kształcie.

Chryzantema (Dendranthema grandiflorum)

W Japonii funkcje cesarskiego i solarnego symbolu pełniła szenastopłatkowa chryzantema, którą łączono z długowiecznością i radością (Kopaliński 1991).  W Chinach taoiści widzieli w niej symbol doskonałości, jesiennego spokoju i obfitości (Szafrańska 1996).

FIOŁEK (Viola)

Jest jednym z pierwszych i najmilszych kwiatów wiosennych, a starożytni Grecy (Winniczuk 1983) widząc w nim symbol budzącej się na nowo do życia ziemi, uważali go za święty.  U  niektórych narodów zachodnioeuropejskich uchodził za oznakę miłości, którą dziecko ofiaruje matce, a narzeczony – narzeczonej (Macioti 1998).  W symbolice chrześcijańskiej fiołek uchodził – z powodu swego delikatnego zapachu i swej ciemnofioletowej barwy – za symbol pokory (Forstner 1990).

Heliotrop (Tomiłek) (Heliotropium)

Tomiłek ze względu na zwyczaj zwracania się w stronę słońca symbolizuje adorację.  W mitologii greckiej w heliotrop zmieniona miała zostać usychająca z miłości Klytia, wiecznie wpatrzona w obiekt swej beznadziejnej miłości, Heliosa.

LILIA (Lilium)

Jest jednym z najbardziej wieloznacznych kwiatowych symboli. W tradycji chrześcijańskiej (Forstner 1990) ucieleśniała pobożność, czystość i niewinność. W innych kulturach jednak ze względu na swój falliczny słupek i zapach kojarzona jest z płodnością i miłością cielesną. Symbolizowała płodność bogini Wielkiej Matki, a w tradycji alchemicznej utożsamiana jest z zasadą żeńską (Macioti 1998). Lilia, najpopularniejsza roślina ogrodowa starożytności, miała jak wierzyli Grecy (Winniczuk 1983) – powstać z mleka Hery. Niemniej z płodnością łączono ją nie tylko w Grecji, lecz także w Egipcie i innych krajach Bliskiego Wschodu, gdzie stanowiła popularny motyw dekoracyjny. W Biznacjum (Cirlot 2001) lilia symbolizowała pomyślność i władzę monarszą. Te powiązania – a nie skojarzenia z czystością – zadecydowały też o wyborze kwiatu lilii jako godła Francji.  Biała lilia, stanowiąca częsty motyw w sztuce chrześcijańskiej, zyskała miano lilii Madonny w następstwie skojarzeń łączących ją z dziewictwem Marii Panny (biała lilia była też atrybutem św. Józefa i rodziców Marii) (Encyklopedia Biblii 1997). W scenie „Zwiastowania” archanioł Gabriel przedstawiony jest często z białą lilią w ręku. Symboliczne znaczenie białej lilii znajduje swoje uzasadnienie w kazaniu na górze, w którym Jezus posłużył się obrazem „lilii na polu” jako alegorią pełnego zawierzenia Bogu.

LOTOS (Lilia wodna) (Nymphaea lotos)

Odgrywał ogromną rolę w kulturze starożytnego Egiptu, Indii, Chin i Japonii (Winniczuk 1983). Z żadnym kwiatem nie łączą się też bogatsze i bardziej różnorodne symboliczne znaczenia. Wyjątkowe miejsce lotosu znajduje swoje uzasadnienie zarówno w pięknie kwiatu, jak i w podobieństwie jego kształtów do kobiecego łona, postrzeganego jako boskie źródło życia.  W konsekwencji kwiat lotosu stał się symbolem narodzin i odrodzenia, a także początków życia kosmosu, bogów stworzycieli oraz słońca i bóstw solarnych (Fartner 1990). Symbolizował również duchowy rozwój ludzkości od zwiniętego w pączku serca i duszy do stanu boskiej doskonałości.

Peonia

W Chinach była kwiatem cesarskim, kojarząca się z powodu swego piękna. W Japonii widziano w niej z kolei symbol płodności i łączono z małżeństwem i radością (Lurker 1994). Na Zachodzie korzeniom, nasionom, kwiatom peonii przypisywano właściwości lecznicze. Jej nazwa pochodzi od greckiego słowa „uzdrowiciel”. Peonię nazywa się czasem „różą bez kolców”.

Róża (Rosa)

Mistyczny symbol serca, środka kosmicznego koła, romantycznej i zmysłowej miłości (Kopaliński 1991). Biała róża ucieleśniała niewinność, czystość i dziewictwo (Forstner 1990). Stąd określenie Marii Panny jako Róży Duchownej. Czerwona róża natomiast symbolizuje namiętność, pragnienie i zmysłowe piękno, ale również rozlew krwi, męczeństwo, śmierć i zmartwychwstanie. Związki róży z wiecznością znalazły swoje odzwierciedlenie w zwyczaju obsypywania grobów płatkami róż podczas rzymskiego Święta Rosaria (Winniczuk 1983). Wieńce z róż przywdziewali też rzymscy cesarze. W tradycji chrześcijańskiej krwistoczerwona róża stała się symbolem miłości i cierpienia Chrystusa (Forstner 1990). Z tego powodu, a także ze względu na inne łączone z nią skojarzenia, róża stała się symbolem ruchu „różokrzyżowców”, jej wielowarstwowe płatki ucieleśniały kolejne stopnie wtajemniczenia w sekretną wiedzę. Rozeta (róża widziana z góry) miała wyobrażenia łączone z symboliką koła, zawierając w sobie rozwijającą się moc. W kulturze Zachodu zaczęto z różą wiązać znaczenia, jakie na Wschodzie przypisywano kwiatowi lotosu. W symbolice masońskiej trzy róże św. Jana oznaczały: światło, miłość, życie (Cegielski 1992). W rzymskim micie Kupidyn powstrzymał plotki o niewierności Wenus, przekupując różą boga ciszy. W tym znaczeniu róże zawieszano lub malowano nad stołami na znak, iż rozmowa prowadzona jest „sub rosa”, ma zatem charakter prywatny, a nie publiczny. Dzięki kwiatom istnieje niewyobrażalnie dużo możliwości ubarwienia ogrodu, nierealna wydaje się też myśl o ogrodzie bez tych roślin. Tylko duże parki mogą się bez nich obywać, oddziałując na obserwatora szeroką perspektywą rozmieszczeniem drzew i krzewów oraz ich różnorodnym ulistnieniem.

literatura:

• Cegielski T., Sekrety masonów, Agencja Omnipress, Warszawa 1992,
• Cirlot J. E., Słownik symboli, Znak, Kraków 2001,
• Encyklopedia Biblii, Świat Książki, 1997,
• Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej, PAX, Warszawa 1990,
• Gadomska E., Rośliny ozdobne w architekturze krajobrazu, Hortpress
  Sp. z o.o., Warszawa 2004,
• Jung C. G., Archetypy i symbole. Pisma wybrane, Czytelnik, Warszawa 1981,
• Kopaliński W., Słownik symboli, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2001,
• Macioti J., Mity i magia ziół, Universitat, Kraków 1998,
• Porębski M., Ikonosfera, PIW, Warszawa 1972,
• Szafrańska M., Ogród forma symbol marzenie, Zamek Królewski, Warszawa 1996,
• Winniczuk L., Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, PWN, Warszawa 1983.