Ogrody wiejskie na pewno kojarzą się wszystkim z pięknym zapachem ziół, dlatego też urządzając ogród w takim właśnie stylu nie możemy o nich zapomnieć. Rośliny zielarskie cenione są nie tylko za walory ozdobne, ale przede wszystkim za ich działanie lecznicze i przyprawowe. Do najbardziej cenionych ziół należą macierzanka, lebiodka, majeran, hyzop, szałwia, tymianek, lawenda, lubczyk, czosnek i mięta.

Macierzanka pisakowa (Thymus serpyllum, rodzina wargowe) jest półkrzewem o płożących, wiotkich i łatwo ukorzeniających się pędach. Zazwyczaj pędy tworzą gęstą niską darń (2-5 cm wysokości). Liście ma drobne, jasnozielone, kwiaty wargowe o zabarwieniu fioletowym. Kwitnie od maja do września. Jest gatunkiem pospolicie występującym w lasach sosnowych oraz na ubogich łąkach i pastwiskach. Najłatwiej rozmnożyć ją wegetatywnie poprzez podział rośliny macierzystej. Macierzanka nie ma dużych wymagań glebowych oraz wodnych. Z powodzeniem rośnie na każdej glebie, choć preferuje glebę przepuszczalną, piaszczystą. Najlepszą wystawą do uprawy tego ziela jest miejsce dobrze nasłonecznione lub półcień. Dobrze znosi okresy suszy. Wyciąg z ziela macierzanki wzmaga czynności wydzielnicze błon śluzowych gardła i oskrzeli. Działa przeciwskurczowo i przeciwbakteryjnie, a także zwiększa wydzielanie kwasów żołądkowych.

Lebiodka pospolita (oregano, Origanum vulgare, rodzina wargowe) to bylina dorastająca do prawie metra wysokości. Jest rośliną ciepłolubną, wymaga gleby żyznej, przepuszczalnej i przewiewnej, najlepiej rośnie na stanowisku dobrze nasłonecznionym i osłoniętym od wiatru. Lebiodkę rozmnaża się generatywnie poprzez wysiew nasion na wiosnę do inspektu lub wegetatywnie poprzez podział. Uzyskaną rozsadę wysadza się do gruntu w połowie maja w rozstawie 50 x 40 cm. Ziele lebiodki wraz z majerankiem jest przyprawą do potraw mięsnych, do sałaty i pizzy, potraw z pomidorów i grochu. W medycynie naturalnej ma działanie wykrztuśne, pobudza apetyt i ułatwia trawienie.

Majeran ogrodowy (majeranek, Origanum majorana, rodzina wargowe) w naszych warunkach klimatycznych uprawiany jest jako roślina jednoroczna. Wymagania co do gleby i stanowiska ma takie same jak oregano. Rozmnaża się go poprzez wysiew nasion wprost do gruntu w drugiej połowie kwietnia lub w połowie marca do inspektu, a rozsadę do gruntu wysadza się po 6-7 tygodniach od wysiewu. Zbierane ziele powinno zawierać młode pędy z liśćmi i kwiatami. Majeranek jest rośliną przede wszystkim przyprawową. Zastosowanie znajduje w przygotowywaniu dań z mięsa, któremu nadaje kruchość i delikatność. Pobudza pracę przewodu pokarmowego, zwiększa wydzielanie soku żołądkowego oraz działa bakteriobójczo.

Hyzop lekarski (Hysspous officinalis, rodzina wargowe) to krzewinka o wyprostowanym pędzie dorastającym do wysokość około 0,5 metra. Wymaga gleby lekkiej, piaszczysto-gliniastej, stanowiska słonecznego, osłoniętego od wiatru. Hyzop rozmnaża się przez wysiew nasion wprost do gruntu w sierpniu lub w drugiej połowie marca. Przed wysiewem glebę należy przeprowadzić nawożenie mineralne NPK w pełnej dawce. W trzecim roku uprawy hyzop powinno się zasilić kompostem. W czasie surowych zim roślina ta może przemarzać, dlatego też powinno się ją okrywać lub okopywać późną jesienią. Wysuszone ziele hyzopu wraz z kwitnącymi kwiatostanami pobudza wydzielanie soków żołądkowych, wzmaga ruchy robaczkowe jelit, ma działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, a także wykrztuśne.

Szałwia lekarska (Salvia officinalis, rodzina wargowe) jest krzewinką o silnie rozgałęzionych, pokładających się lub wzniesionych pędach, których długość sięga 70 cm. Łodygi mają barwę szarozieloną, są lekko owłosione (tak jak liście), u nasady zdrewniałe. Kwiaty kwitną od maja do czerwca. Szałwia wymaga gleby żyznej, o odczynie zasadowym oraz stanowiska dobrze nasłonecznionego i osłoniętego od wiatru. W czasie mroźnych zim może przemarzać, dlatego też zaleca się osłanianie roślin. Szałwię rozmnaża się poprzez wysiew nasion wczesną wiosną wprost do gruntu lub w połowie kwietnia w inspekcie. Liście szałwii wykazują działanie przeciwzapalne, zmniejszają krwawienie z uszkodzonych naczyń krwionośnych i pobudzają czynności trawienne. Cenione są również w kuchni – jako przyprawa do potraw mięsnych dziczyzny, potraw rybnych i kiełbas.

Tymianek pospolity (Thymus vulgaris, rodzina wargowe) jest zimozielonym krzewem dorastającym do 0,5 m wysokości najlepiej rosnącym na glebach ciepłych, przepuszczalnych i zasobnych w wapń. Wymaga stanowiska nasłonecznionego i osłoniętego od wiatru. Podobnie jak szałwia i hyzop rozmnażany jest z nasion wysiewanych wprost do gruntu lub w inspekcie. Ziele tymianku zebrane w czasie kwitnienia wraz z kwiatostanami wzmaga wydzielanie śluzu w górnych drogach oddechowych i ma działanie wykrztuśne, ułatwia trawienie, wzmagają wydzielanie soku żołądkowego. Postać krystaliczna olejku tymiankowego – tymol – jest składnikiem preparatów stomatologicznych stosowanych do płukania jamy ustnej. Otarte ziele tymianku w kuchni znajduje zastosowanie jako przyprawa do mięs, drobiu, sosów, marynat, serów, ryb i likierów. 

Lawenda wąskolistna (Lavendula angustifolia, rodzina wargowe) to zimozielona krzewinka dorastająca do 70 cm wysokości. Wymaga stanowiska słonecznego, ciepłego, osłoniętego od wiatru, gleby przepuszczalnej, lekko zasadowej. Lawendę rozmnaża się poprzez wysiew nasion lub podział rośliny matecznej. Nasiona wysiewa się na wiosnę w inspekcie, a na miejsce stałe rozsadę sadzi się dopiero w roku następnym w maju. Co kilka lat zaleca się odmładzanie rośliny, które polega na przycięciu zdrewniałych pędów na wysokości 15 cm nad ziemią. Lawenda ceniona jest głównie za jej walory dekoracyjne – pokrój rośliny, kwiaty i zapach, jednakże kwiatostany lawendy po wysuszeniu mają działanie przeciwskurczowe, wzmagają wydzielanie soków trawiennych, a dosypane do kąpieli działają kojąco na skórę. Gorzkie liście lawendy używane są jako przyprawa do mięs.

Lubczyk ogrodowy (Lecisticum officinale, rodzina baldaszkowate) jest rośliną wieloletnią. Część podziemną rośliny stanowi silnie rozgałęzione kłącze i wyrastające z niego korzenie. Roślina ta wymaga gleby żyznej, o dobrej strukturze zasobnej w wapń. Podobnie jak hyzop ma wysokie wymagania nawozowe. Rozmnażany jest z nasion wysiewanych latem wprost do gruntu lub w sierpniu w inspekcie. W zielarstwie największe znaczenie ma kłącze wraz z korzeniami, które zbiera się i suszy jesienią w drugim roku uprawy. Charakteryzuje się ono działaniem moczopędnym, pobudza również wydzielanie soków trawiennych, a olejek z niego pozyskany jest głównym składnikiem zapachowym popularnej przyprawy do zup i sosów – Maggi. Świeże liście można dodawać do zup i sosów zamiast selera.

Czosnek pospolity (Allium sativum, rodzina czosnkowate) jest byliną znoszącą niskie temperatury. Z powodzeniem można sadzić go jesienią, gdyż dobrze zimuje w gruncie, a na wiosnę wznawia wegetację. Ceniona jest głównie cebula czosnku, ale kwiatostan spełnia piękne walory dekoracyjne. Cebula czosnku jest powszechnie stosowaną przyprawą, wykazuje działanie bakteriobójcze i bakteriostatyczne, reguluje florę bakteryjną jelit, stosowana jest w profilaktyce miażdżycy, ogólnie odtruwa organizm.

Mięta pieprzowa (Mentha piperita, rodzina wargowe) to bylina wytwarzające pędy proste, wzniesione rozgałęzione (do 60 cm wysokości) oraz pędy płożące zwane rozłogami. Roślinę tę rozmnaża się wegetatywnie przez podział i sadzonki. Mięta jest rośliną światłolubną, dlatego też lepiej rośnie w miejscach nasłonecznionych. Ma duże wymagania glebowe, dobrze rośnie na glebach o dobrej strukturze, przewiewnych, dobrze nawodnionych, z dużą ilością składników pokarmowych. Przed sadzeniem roślin warto przeprowadzić nawożenie mineralne z uwzględnieniem dużych dawek azotu i potasu. W medycynie naturalnej zastosowanie znajdują liście mięty, które hamują rozwój bakterii pobudzają wydzielanie soków żołądkowych oraz mają działanie uspokajające. W kuchni liście mięty stosuje się do przyprawiania ryb, sosów i baraniny.

Joanna Kostrzewa