Wiele gatunków warzyw wykorzystywać można w naszych ogrodach jako rośliny ozdobne. Należą do nich dynie, słoneczniki, fasola ozdobna, kardy i karczochy, rączniki, buraki liściowe, oberżyny, tykwy, czy kapusty ozdobne.

Słonecznik zwyczajny (Helianthus annuus,rodzina astrowate, Asteraceae)

Roślina jednoroczna wymagająca stanowiska słonecznego oraz gleby żyznej, dobrze uprawionej i umiarkowanie wilgotnej.  Uprawiana z siewu wprost do gruntu jako roślina ozdobna, jako warzywo o jadalnych nasionach lub jako roślina oleista wykorzystywana do produkcji oleju i innych tłuszczów roślinnych. Nasiona wysiewa się w rzędach co 30 (50) cm od kwietnia do połowy maja. W zależności od odmiany może osiągać wysokość od 0,5 do 2 m. Zakwita po około trzech miesiącach od siewu, od lipca do października. Pielęgnacja słoneczników polega zazwyczaj na obfitym podlewaniu w czasie suszy. Łodygi są proste, wzniesione, zazwyczaj nie rozgałęziające się lub słabo rozgałęzione. Liście słonecznika są pojedyncze, duże, sercowate w kształcie, szorstko owłosione, a w dotyku lepkie. Rośliny te wykształcają duże koszyczkowate kwiatostany o żółtych kwiatach języczkowych i brunatnych rurkowatych. Na rynku dostępne są odmiany o kwiatostanach mniejszych, ale bardziej efektownych kwiatach języczkowych: pomarańczowych, czy purpurowo brązowych, a także o kwiatostanach pełnych. Owocem jest niełupka.

Słonecznik pochodzi z Ameryki Północnej, do Europy trafił dopiero w XVI wieku. Jego nasiona z powodzeniem mogą zastąpić niezdrowe przekąski, a ich spożywanie korzystnie wpływa na wygląd skóry, włosów i paznokci. Odwary z kwiatów znajdują zastosowanie przeciwgorączkowe oraz poprawiające trawienie. Słonecznik potrafi nastawiać się w kierunku słońca. Takie zjawisko nazywa się fototropizmem dodatnim.

Rącznik pospolity (Ricinus communis, rodzina wilczomleczowate, Euphorbiaceae)

Roślina jednoroczna wymagająca żyznej gleby oraz ciepłego i słonecznego stanowiska. Uprawia się ją z siewu nasion do doniczek w połowie marca. Na miejsce stałe wysadza się po 15 maja. W naszych warunkach dorasta do2-3 metrów wysokości i ma postać dużego krzewu o zdrewniałych, silnie rozgałęzionych pędach i dużych (0,5 m średnicy), długoogonkowych, ząbkowanych liściach, które kształtem przypominają liście kasztanowca. Barwa pędów i liści jest zróżnicowana – od zielonej, przez czerwoną, do ciemnopurpurowej. Rącznik kwitnie od późnego lata do jesieni, a jego kwiaty są drobne, czerwone, rozdzielnopłciowe, zebrane w wiechowate kwiatostany. Owocami z botanicznego punktu widzenia są trójkomorowe torebki pękające wzdłuż trzech szwów i zawierające trzy nasiona o kształcie owalnym, nieco zbliżonym do kształtu nasion fasoli.

Rącznik pochodzi z Afryki, obecnie rośnie dziko w północnych rejonach Afryki i w Sardynii. W strefie tropikalnej rącznik jest krzewem lub drzewem dorastającym do 10 metrów wysokości, a jego liście mają średnicę 1 m. Nasiona rącznika zawierają silnie trującą rycynę i olej, który po oczyszczeniu z rycyny wykorzystywany jest jako środek do leczenia zaparć. Zjedzenie 6 nasion może doprowadzić do śmierci.

Kapusta ozdobna (Brassica oleraceae, rodzina kapustowate, Brassicaceae)

W warunkach naturalnych kapusta ozdobna rośnie w Azji i na południu Europy. Jest rośliną dwuletnią, ale w Polsce najczęściej uprawiana jest jako roślina roczna. Dobrze rośnie na glebie średnio żyznej i wilgotnej, w półcieniu lub miejscu słonecznym, osłoniętym od wiatru. Rozmnaża się ją przez wysiew nasion w inspekcie lub na rozsadniku od marca do maja, na miejsce stałe rośliny wysadza się w drugiej połowie maja. Osiąga wysokość od 0,2 do 0,5 m. Jej uprawa nie jest trudna, ale w czasie wzrostu wymaga zasilania nawozami wieloskładnikowymi. Może być atakowana przez pchełki, mszyce oraz śmietkę. Jest gatunkiem uprawianym w celach dekoracyjnych, nadaje się na kwietniki, obwódki i rabaty z innymi jednorocznymi. Jej główną ozdobą są liście, które mają różne barwy – począwszy od białej, kremowej, seledynowej i różowej, skończywszy na zielonej i fioletowej, oraz kształty – zatokowo wcinane na brzegach, fryzowane i kędzierzawe, które zebrane są w rozetę lub luźną główkę.Jesienne chłody, a nawet pierwsze przymrozki powodują, że barwa liści kapusty staje się intensywniejsza, dlatego też jest ona cenną ozdobą jesiennych kwietników. Wyrwana z gruntu z korzeniami po pierwszych przymrozkach i wstawiona do doniczki z wilgotnym piaskiem może długo zdobić mieszkanie wraz z innymi roślinami doniczkowymi.

Na rynku są dostępne odmiany, które kształtem liści przypominają kwiaty róż. Kapusta ozdobna jest jadalna, jednakże goryczkowaty smak liści nie ma zbyt wielu amatorów.

Oberżyna (Solanum melongena, rodzina psiankowate Solanaceae)

Gatunek ten pochodzi z tropikalnych rejonów Afryki, Egiptu, Arabii i Indii. W klimacie zbliżonym do naturalnego może być rośliną wieloletnią, w naszym klimacie oberżyna jest rośliną roczną i wybitnie ciepłolubną. W Polsce najlepsze warunki klimatyczne do uprawy ma rejon południowy. System korzeniowy oberżyny nie jest zbyt silnie rozwinięty. Łodyga jest sztywna, zdrewniała u podstawy. Kwiaty są osadzone pojedynczo lub zebrane po 2-7 w grona i pochylone ku dołowi. W okresach suszy konieczne jest częste podlewanie roślin, co zapobiega opadaniu zawiązków. Część użytkową rośliny stanowi owoc, który jest jagodą i tworzy się z grubej mięsistej zalążni. Kształt owocu może być jajowaty, wydłużony lub skrócony, kulisty, owalny, gruszkowaty, cylindryczny lub wężowaty. Długość owocu waha się od 7 do 70 cm. Na jednej roślinie tworzy się od 1 do 5 owoców. Barwa owoców w fazie dojrzałości bywa ciemnofioletowa, biała, zielona, żółta, fioletowa z odcieniem. Owoce oberżyny mają duże walory smakowe. Ich wartość odżywcza polega na zawartości związków mineralnych głównie fosforu i wapnia oraz na zawartości glukozy.

Prawidłowa botanicznie nazwa oberżyny to psianka podłużna. Roślina ta znana jest także pod nazwami bakłażana, gruszki miłosnej, jajka krzewiastego i bakmana.

Joanna Kostrzewa

Warzywa