Kosaćce, powszechnie nazywane irysami, są bylinami cebulowymi z rodziny kosaćcowatych (Iridaceae), które nadają się do uprawy w ogrodach i na parapetach. Pędzone rośliny dostępne są na naszym rynku w doniczkach już na przedwiośniu. Abyśmy mogli podziwiać ich kwiaty w ogrodach, musimy poczekać do początku kwietnia.

Kosaciec żyłkowany (Iris reticulata) pochodzi z rejonów Turcji i Kaukazu. Jest rośliną trującą, a jego nazwa łacińska związana jest z siateczkową łuską cebulową. Idealnie nadaje się na rabaty złożone z niskich bylin, do uprawy w ogrodach skalnych, w ogrodach japońskich, jako roślina zadarniająca, pod drzewami i krzewami liściastymi, a także do uprawy w pojemnikach na parapetach, balkonach i tarasach. Można go sadzić także w grupach na trawnikach, jednakże pielęgnacja jest wtedy bardziej czasochłonna, gdyż podczas koszenia trawy, należy zwracać uwagę, aby nie ścinać liści irysów. Najlepszym stanowiskiem jest półcień lub miejsce nasłonecznione, ciepłe, osłonięte od wiatrów. Gleba powinna być luźna, lekko piaszczysta, o odczynie obojętnym lub lekko zasadowym. Przed sadzeniem warto wzbogacić ją w składniki mineralne poprzez kompostowanie. Takie warunki uprawy sprawiają, że coroczne wykopywanie cebul po zakończeniu wegetacji nie jest konieczne. Inaczej jest w przypadku gleb cięższych, zlewnych – wtedy po przekwitnięciu kwiatów, najlepiej w połowie czerwca, gdy liście jeszcze są zielone – cebule należy wykopać i przechowywać w suchym, ciepłym i przewiewnym miejscu, by wysadzić je z powrotem do gruntu na przełomie września i października. Kosaćca rozmnaża się poprzez oddzielenie cebul potomnych (przybyszowych) od matecznej. Wysadza się je na głębokość równą trzem wysokościom cebuli, czyli około 6 cm. Przed sadzeniem cebule należy zaprawić biopreparatem Bioczos BR lub środkami chemicznymi: Dithane Neo Tec 75 WG, Kaptanem Zawiesinowym 50 WP albo Topsinem M 500 SC. Choć jest to roślina mrozoodporna, to jednak wysadzone cebule powinno się okryć ściółkować. Na wiosnę, po przekwitnięciu kwiatów, rośliny powinno zasilić się nawozami potasowymi, które pozwolą na szybkie gromadzenie materiałów zapasowych w cebulach. Z dawką nawozu jednak nie należy przesadzać. Zbyt duża zahamuje rozwój kwiatów. Zakupione wczesną wiosną krokusy doniczkowe po kwitnieniu można wysadzić do gruntu, zasilić je i czekać na wydanie kwiatów w roku następnym. Gdy widzimy, że kępki bylin mają niewielki przyrost, warto jest zmienić miejsce uprawy.   

Bylina ta dorasta do 15 cm wysokości. Z jednej wydłużonej i pokrytej siatkowato włóknami cebuli wyrastają dwa długie, wąskie, mieczowate w kształcie liście w kolorze zielonym lub szarozielonym oraz jeden pęd kwiatowy zakończony jednym lub dwoma kwiatami. Kwiaty rozwijają się w drugiej połowie marca i przy sprzyjających warunkach (czyli niezbyt wysokiej temperaturze, gdyż zbyt wysoka skraca kwitnienie) utrzymują się na roślinie do końca kwietnia. Liście zasychają pod koniec czerwca lub na początku lipca. Kwiaty są sześciopłatkowe – trzy płatki są lekko odgięte ku dołowi, trzy wyprostowane; fioletowo niebieskie, z żółtopomarańczowymi plamkami na płatkach odgiętych.

Najczęstszymi szkodnikami żerującymi na tych roślinach są mszyce, pchełki i wciornastki, które zwalczać należy środkami chemicznymi. W przypadku wystąpienia kolonii mszycy rośliny opryskujemy środkami Confidor, Mospilan lub Provado Plus; pchełkę irysówkę zwalczamy Owadofosem lub Sumithionem Super, w zwalczaniu wciornastków sprawdzi się Sadofos w postaci płynnej. Żerowanie tych szkodników jest trudne do przeoczenia. Mszyce wysysają soki z liści, pchełki wydrążają w nich korytarze i dziurki, wciornastki zaś żerują na kwiatach tworząc okrągławe prześwitujące plamki na płatkach. Irysy mogą stać się przysmakiem dla ślimaków, dlatego też należy obserwować czy nie doszło do pojawienia się tych szkodników. Zbyt duża wilgotność gleby prowadzić może do rozwoju chorób grzybowych, m.in. szarej pleśni. Aby tego uniknąć należy zachować odpowiednią rozstawę sadzenia cebulek oraz odpowiednio dobierać stanowisko.

Kosaciec Danforda (Iris danfordiae) jest rośliną cebulową, która kwitnie w tym samym czasie co kosaciec żyłkowany. Różni się jednak kolorem i wyglądem kwiatów, które mają żółte płatki rozchylające się kielichowato.

Joanna Kostrzewa